ทำความรู้จักเฟืองโซ่ ( SPROCKET )
 
เฟืองโซ่ ( SPROCKET ) คือ ชิ้นส่วนเครื่องจักรที่มีรูปร่างเป็นวงกลมหรือวงรี และมีฟันเฟืองที่ขับกับโซ่ เพื่อถ่ายทอดกำลังจากจุดหนึ่งไปยังอีกจุดหนึ่ง เฟืองโซ่เป็นองค์ประกอบสำคัญของระบบส่งกำลังแบบโซ่ ซึ่งเป็นระบบส่งกำลังที่มีประสิทธิภาพและทนทาน เหมาะสำหรับงานที่ต้องการส่งกำลังในปริมาณมากหรืองานที่มีความเร็วสูง
 
 
 
ประเภทของเฟืองโซ่
ในงานอุตสาหกรรมเราจะพบเจอกับชนิดของเฟืองโซ่  ทั้งหมด 6 ประเภท ซึ่งแต่ละประเภทถูกผลิตออกมาให้เหมาะสมกับการใช้งานที่แตกต่างกันออกไป
 
1. เฟืองโซ่แผ่นเรียบ ( Sprocket No Hub Extension ) หรือที่เรียกกันว่า เฟือง Type A ( TA Type )
เป็นฟันเฟืองที่ทำหน้าที่เพื่อเป็นกลไกในการขับเคลื่อนส่งกำลัง จากเครื่องจักรไปยังล้อ หรือจุดต่างๆ ซึ่งฟันเฟืองชนิดนี้มีลักษณะเป็นแผ่นเหล็กกล้า ทรงกลมมีฟันเฟืองโดยรอบ มีรูบริเวณตรงกลาง และไม่มีดุม เฟืองโซ่ชนิดนี้มีหลากหลายขนาดให้เลือกใช้ ตามความเหมาะสมของชิ้นงาน เพื่อนำไปติดตั้งหน้าแปลนหรือดุมล้อ
 
2. เฟืองโซ่ดุมยื่นหนึ่งข้าง ( Sprocket One Side Hub Extension ) หรือที่เรียกว่า เฟือง Type B ( TB Type )
เป็นฟันเฟืองที่ทำหน้าที่เช่นเดียวกับเฟืองโซ่แผ่นเรียบ มีหน้าที่ส่งกำลัง จากเครื่องจักรไปยังจุดที่ต้องการ เพียงแต่ว่าลักษณะของเฟืองชนิดนี้ แตกต่างออกไปเล็กน้อย มีดุมยื่นออกมาด้านหนึ่ง ทำให้สามารถขันน็อตยึดเฟืองเข้ากับแกนเพลาเครื่องจัดรได้ง่ายขึ้น และยังช่วยให้สามารถรับน้ำหนักได้เพิ่มขึ้นอีกด้วย ฟันเฟืองชนิดนี้เหมาะกับงานที่ต้องรับแรงกดจากน้ำหนักประมาณหนึ่ง และงานที่มีความเร็วต่ำไปจึนถึงงานที่ต้องใช้ความเร็วสูง
 
3. เฟืองโซ่ดุมยื่นสองข้าง ( Sprocket Two Side Hub Extension ) หรือที่เรียกว่า เฟือง Type C ( TC Type ) 
เป็นฟันเฟืองที่มีคุณสมบัติพิเศษ คือสามารถรับน้ำหนักได้มากเนื่องจากด้านข้างของฟันเฟืองมีดุมออกมาทั้งสองข้าง ส่งผลให้ชนิดนี้มีความแข็งแรงมากเป็นพิเศษ จึงเหมาะกับติดตั้งเป็นเฟืองโซ่ตัวตาม ในงานที่ต้องเจอกับงานโหลดหนัก ความเร็วสูง แรงบิดสูงเป็นประจำ
 
4. เฟืองโซ่สแตนเลส ( Stainless Steel Sprocket )
เป็นเฟืองโซ่ที่มีรูปทรงกลม ส่วนขอบเป็นฟันเฟืองเหมือนกับ เฟืองโซ่ชนิดอื่นๆ เพียงแต่ทำมาจากวัสดุที่มีความแรงสูงพิเศษอย่างสแตนเลส ซึ่งมีคุณสมบัติเหนือกว่าเหล็กธรรมดาหลายด้าน เนื้อสแตนเลสแข็งแกร่งกว่าเหล็กธรมมดาหลายเท่า จึงไม่ค่อนเกิดการกัดกร่อนเสื่อมสภาพ ไม่เกิดสนิมตลอดอายุการใช้งาน โดนน้ำได้ และสามารถทนกับอุณหภูมิร้อนจัดได้สบาย จึงเหมาะกับเครื่องจักรอุตสหกรรมที่ใช้งานในพื้นที่เปียกชื้น ร้อยจัด หรือแม้แต่งานที่ต้องรับกับน้ำหนักมากพิเศษ
 
5. เฟืองโซ่พลาสติก ( Plastic Spocket )
เป็นเฟืองโซ่ที่ทำมาจากวัสดุพลาสติกหลากหลายชนิด ตามลักษณะงานที่ต้องเจอ เช่น พลาสติก โพลิเอทิลีน ไนลอน ฟลูออโรโพลิเมอร์ เป็นต้น ฟันเฟืองชนิดนี้ไม่เหมาะกับงานอุตสาหกรรมโดยตรง เพราะมีความแข็งแรงไม่เพียงพอสำหรับงานหนัก แต่มักใช้ในงานผลิตสินค้าต่างๆ ของโรงงานอุตสาหกรรม สิ่งของที่นิยมนำเฟืองโซ่พลาสติกมาใช้กับระบบกลไกชับเคลื่อนมีตั้งแต่ ของเล่น หุ่นยนต์ และอีกมากมาย
 
6. เฟืองโซ่ฟังสองชั้น ( Double Sprocket )
เป็นฟันเฟืองชนิดสองชั้น มีลักษณะเป็นทรงกลม มีฟันเฟืองโดยรอบ มีทั้งแบบดุมเดี่ยว ดุมคู่ หรือไม่มีดุม เช่นเดียวกับชนิดอื่นๆ โดยความแตกต่างของชนิดนี้คือฟันเฟืองคู่นั้นเอง หมายความว่าเราต้องใช้โซ่สองเส้นเพื่อให้ส่งกำลังไปในทิศทางเดียวกัน ซึ่งการใช้โซ่สองเส้นนั้นมีข้อดีช่วยให้มีการยืดจับดีกว่าเดิม สามารถรับน้ำหนักได้มากขึ้น และลำเลียงของบนสายพานลำเลียงได้เร็วกว่าเดิมนั้นเอง
คุณสมบัติของเฟืองโซ่ เฟืองโซ่ที่ดีควรมีคุณสมบัติดังนี้
 
1. ความแข็งแรงทนทาน สามารถรับแรงบิดและน้ำหนักได้สูง
2. ความแม่นยำของฟันเฟือง ฟันเฟืองต้องมีความสม่ำเสมอ และขบกับโว่ได้อย่างพอดี
3. ความทนทานต่อการสึกหรอ ฟันเฟืองต้องสามารถทนต่อการสึกหรอจากการใช้งานเป็นเวลานาน

ตัวอย่างการใช้งานเฟืองโซ่ ได้แก่
ระบบส่งกำลังของรถจักรยานยนต์ : เฟืองโซ่จะทำหน้าที่ส่งกำลังจากเครื่องยนต์ไปยังล้อหลัง
ระบบส่งกำลังของจักรยาน : เฟืองโซ่จะทำหน้าที่ส่งกำลังจากจานหน้าไปยังจานหลัง
ระบบส่งกำลังของรอก : เฟืองโซ่จะทำหน้าที่ยกหรือดึงวัตถุขึ้น
 
ความแตกต่างของระบบส่งกำลังแบบเฟืองโซ่ กับสายพาน
 
พูลเลย์ และเฟืองโซ่ ในระบบส่งกำลังมีหน้าที่ส่งกำลังในตำแหน่งที่ไม่สามารถใช้เฟืองเกียร์ได้ หรือตำแหน่งของเครื่องจักรที่ไม่จำเป็นต้องถึงขั้นใช้เกียร์ ซึ่งความแตกต่างของพูลเลย์ และเฟืองโซ่ คือพูลเลย์มีหน้าตาเป็นวงล้อที่มีร่องสำหรับสวมสายพาน ส่วนเฟืองโซ่ มีหน้าตาเป็นวงกลมที่มีฟันเฟืองอยู่บริเวณขอบโดยรอบ มีไว้สำหรับยึดจับกับโซ่
                                                     
 
ข้อดีของระบบส่งกำลังเฟืองโซ่
1. เฟืองโซ่ให้ความเร็วที่สม่ำเสมอแม่นยำ ไม่มีการสะดุดลื่นไหลระหว่างทำงานเหมือนแบบสายพาน จึงเหมาะกับงานที่ต้องการความละเอียดค่อนข้างสูง
2. ให้ประสิทธิภาพส่งกำลังสูงกว่าชนิดสายพาน เนื่องจากสายพานจะเกิดการลื่นไหลสะดุดระหว่างทำงานได้ จึงส่งผลให้ระบบสายพานส่งกำลังได้มากที่สุดเพียง 95 %
3. ฟันเฟืองและโซ่ สามารถทำงานภายในสภาพแวดล้อมที่หลากหลาย ได้ดีกว่าแบบสายพาน เช่น มีความชื้นสูง ความร้อนสูง หรือมีสิ่งสกปรกและคราบน้ำมันเยอะ
4. เฟืองโซ่ สามารถทำงานตำแหน่งที่ต้องเจอกับน้ำได้ เนื่องจากมีเฟืองโซ่ประเภททนน้ำ ให้เลือกใช้แบบสแตนเลส หรือพลาสติก จึงไม่ทำให้เฟืองเกิดสนิมและเสื่อมสภาพไว
5. เฟืองโซ่และโซ่ สามารถนำไปใช้กับการส่งกำลังระหว่าง เฟืองตัวขับ และเฟืองตัวตาม ได้ดีกว่าแบบพูลเลย์ และสายพาน เพราะโซ่กับเฟืองเป็นเหล็ก ทำให้ไม่มีความยืดหยุ่น ไม่เกิดการหย่อนยานง่าย และสามารถตัดหรือเพิ่มข้อโซ่ให้สั้นหรือยาวได้
6. ในระบบส่งกำลังที่เดินความเร็วรอบต่ำมาก การเลือกใช้เฟืองโซ่จะมีประสิทธิภาพดีกว่าแบบสายพาน ให้การเคลื่อนที่หน่วยมิลลิเมตรได้แม่นยำกว่าสายพาน
7. โซ่เส้นเดียว สามารถส่งกำลังไปให้กับเฟืองโซ่ตัวตามได้หลายๆตัวพร้อมกัน ต่างจากระบบส่งกำลังสายพานที่ไม่สามารถแทรกพูลเลย์ตัวที่ 3 หรือ 4 เข้าไประหว่างกลางได้ เนื่องจากจะทำให้เกิดการลื่นไหลสูงขึ้นกว่าเดิม
 
ข้อเสียของระบบส่งกำลังเฟืองโซ่
1. หากเฟืองโซ่เกิดการยืดขยาย และหย่อนยานจากการใช้งานระยะหนึ่ง จะมีผลต่อความเร็วรอบ ทำให้ความเร็วของเครื่องจักรลดลง จึงต้องหมั่นตรวจเช็ค ตั้งโซ่ หากเริ่มหย่อยหยานเกินมาตรฐาน
2. เครื่องจักรที่ใช้ระบบส่งกำลังแบบเฟืองโซ่ จะเกิดการสั่นสะเทือนและเสียงดังรบกวน ระหว่างที่เครื่องจักรเดินอยู่ ซึ่งเป็นข้อเสียที่ต้องทำใจยอมรับ และหลีกเลี่ยงไม่ได้เลยในระบบส่งกำลังชนิดนี้
3. ต้องหมั่นตรวจสภาพฟันเฟือง หากฟันเฟืองมีลักษณะแหลมคม แปลว่าถึงเวลาเปลี่ยนได้แล้ว นอกจากนี้ยังต้องเติมสารหล่อลื่น เช่นจารบี ให้กับระบบส่งกำลังชนิดนี้อย่างสม่ำเสมอ ไม่เช่นนั้นจะเกิดการกัดกร่อนอย่างรวดเร็ว และทำให้มีอายุการใช้งานที่สั้น
 
 

 
 
 
Type ( A-type )No.of Teeth (ฟัน)Outside Dia. (DO)Pitch Dia. (Dp)Shaft Bore Dia. (d)Weight (kg.)
Drill HokeMin.
25 A102320.55670.01
122824.53780.01
133026.53780.01
143228.54780.01
153430.54780.02
163632.559100.02
173834.569100.02
184036.579100.02
204440.599100.03
245248.659100.04
255450.669100.04
275854.709100.05
286056.719100.06
296258.739100.06
306460.759100.06
326864.7810110.07
337066.8010110.08
357470.8410110.09
367672.8610110.09
377874.8810110.10
388076.9010110.10
408480.9310110.11
428984.9711120.12
459591.0311120.14
50105101.1311120.18
55115111.2311120.21
60125121.3311120.25
70145141.5411120.34
75155151.6411120.40
80165161.7411120.45

 

Type ( B-type )No.of Teeth (ฟัน)Outside Dia. (Do)Pitch Dia. (Dp)Shaft Bore Dia. (d)Hub Dia. (BD)Hub Length (BL)Weight (kg.)Model เบอร์เฟือง-จำนวนฟัน
Drill HoleMin.Max.
25 B102320.55678.514150.03RS25-10TB 
112522.54788.515150.03RS25-11TB
122824.53789.515150.03RS25-12TB
133026.53781018150.05RS25-13TB
143228.54781020150.05RS25-14TB
153430.54781020150.05RS25-15TB
163632.559101225150.06RS25-16TB
173834.569101225150.07RS25-17TB
184036.579101225150.07RS25-18TB
194238.589101628150.08RS25-19TB
204440.599101628150.08RS25-20TB
214642.619101628150.09RS25-21TB
224844.629101630150.10RS25-22TB
235046.639101630150.11RS25-23TB
245248.659101630150.12RS25-24TB
255450.669102035150.14RS25-25TB
265652.689102035150.14RS25-26TB
275854.709102035150.15RS25-27TB
286056.719102035150.15RS25-28TB
296258.739102035150.16RS25-29TB
306460.759102035150.16RS25-30TB
316662.7710112240200.20RS25-31TB
326864.7810112240200.20RS25-32TB
337066.8010112240200.21RS25-33TB
347268.8210112240200.21RS25-34TB
357470.8410112240200.21RS25-35TB
367672.8610112240200.22RS25-36TB
377874.8810112240200.26RS25-37TB
388076.9010112240200.26RS25-38TB
398278.9110112240200.27RS25-39TB
408480.9310112240200.27RS25-40TB
418782.9511123050200.32RS25-41TB
428984.9711123050200.32RS25-42TB
439186.9911123050200.40RS25-43TB
449389.0111123050200.41RS25-44TB
459591.0311123050200.41RS25-45TB
4810197.0911123050200.43RS25-48TB
50105101.1311123050200.46RS25-50TB
54113109.2111123050200.47RS25-54TB
60125121.3311123050200.52RS25-60TB
65135131.4312133050300.72RS25-65TB
70145141.5412133050300.77RS25-70TB
75155151.6412133050300.82RS25-75TB
80165161.7412133050300.88RS25-80TB
 

 

Type ( A-type )No.of Teeth (ฟัน)Outside Dia. (DO)Pitch Dia. (Dp)Shaft Bore Dia. (d)Weight (kg.)
Drill HokeMin.
35 A  103530.82890.02 
113833.81890.03 
1241 36.80 10 0.03 
134439.809100.04
144742.819100.04
155145.819100.05
165448.829100.05
175751.8411120.07
186054.8511120.07
196357.8711120.09
206660.8911120.09
216963.9111120.11
227266.9311120.11
237569.9511120.11
247872.9711120.14
258176.0011120.16
268479.0211120.16
278782.0511120.17
289085.0711120.18
309691.1211120.23
3210297.1811120.27
33105100.2011120.28
34109103.2311120.29
35112106.2611120.30
36115109.2912130.32
38121115.3412130.37
40127121.4012130.40
42133127.4614150.43
45142136.5514150.49
46145139.5814150.51
48151145.6414150.55
50157151.7014150.60
54169163.8114150.70
55172166.8514150.71
60187182.0014150.80
65203197.1516171.02
70218212.3016171.18
80248242.6116171.50

 

Type ( B-type )No.of Teeth (ฟัน)Outside Dia. (Do)Pitch Dia. (Dp)Shaft Bore Dia. (d)Hub Dia. (BD)Hub Length (BL)Weight (kg.)Model เบอร์เฟือง-จำนวนฟัน
Drill HoleMin.Max.
35 B82924.89891018.5200.06RS35-8TB
93227.85891121.5200.06RS35-9TB
103530.82891224.5200.08RS35-10TB
113833.81891427200.09RS35-11TB
124136.809101630.5200.12RS35-12TB
134439.809101832200.12RS35-13TB
144742.819101832200.12RS35-14TB
155145.819102035200.16RS35-15TB
165448.829102037200.19RS35-16TB
175751.8411122541200.22RS35-17TB
186054.8511122544200.25RS35-18TB
196357.8711122847200.28RS35-19TB
206660.8911123050200.32RS35-20TB
216963.9111123253200.36RS35-21TB
227266.9311123556200.37RS35-22TB
237569.9511123860200.38RS35-23TB
247872.9711123253220.43RS35-24TB
258176.0011123253220.44RS35-25TB
268479.0211123253220.45RS35-26TB
278782.0511123253220.46RS35-27TB
289085.0711123253220.48RS35-28TB
299388.1011123253220.49RS35-29TB
309691.1211123253220.51RS35-30TB
319994.1511123253220.53RS35-31TB
3210297.1811123253220.54RS35-32TB
33105100.2011123253220.56RS35-33TB
34109103.2311123253220.57RS35-34TB
35112106.2611123253220.59RS35-35TB
36115109.2912133253220.61RS35-36TB
37118112.3112134263250.80RS35-37TB
38121115.3412134263250.82RS35-38TB
39124118.3712134263250.84RS35-39TB
40127121.4012134263250.85RS35-40TB
41130124.4314154263250.91RS35-41TB
42133127.4614154263250.93RS35-42TB
43136130.4914154263250.95RS35-43TB
44139133.5214154263250.97RS35-44TB
45142136.5514154263251.00RS35-45TB
46145139.5814154263251.01RS35-46TB
47148142.6114154263251.03RS35-47TB
48151145.6414154263251.05RS35-48TB
50157151.7014154263251.07RS35-50TB
53166160.7814154263251.09RS35-53TB
54169163.8114154263251.10RS35-54TB
55172166.8514154263251.25RS35-55TB
60187182.0014154263251.30RS35-60TB
64200194.1216174263251.46RS35-64TB
65203197.1516174568251.67RS35-65TB
70218212.3016174568251.80RS35-70TB
75233227.4616174568251.90RS35-75TB
80248242.6116174568252.40RS35-80TB

 

Type ( A-type )No.of Teeth (ฟัน)Outside Dia. (DO)Pitch Dia. (Dp)Shaft Bore Dia. (d)Weight (kg.)
Drill HokeMin.
40 A104741.109100.05
115145.0810110.09
125549.0710110.10
135953.0712130.12
146357.0712130.14
156761.0812130.16
167165.1013140.18
177669.1213140.20
188073.1413140.23
198477.1614150.26
208881.1814150.29
219285.2114150.30
229689.2414150.35
2310093.2714150.38
2410497.3014150.40
25108101.3314150.45
26112105.3614150.49
27116109.4014150.50
28120113.4314150.56
29124117.4614150.60
30128121.5014150.63
31133125.5314150.65
32137129.5714150.70
33141133.6114150.75
34145137.6414150.80
35149141.6814150.85
36153145.7216170.90
37157149.7516170.99
38161153.7916171.00
39165157.8316171.15
40169161.8716171.20
41173165.9116171.20
42177169.9516171.25
43181173.9816171.30
44185178.0216171.35
45189182.0616171.40
46193186.1016171.49
47197190.1416171.58
48201194.1816171.63
49205198.2216171.73
50209202.2616171.80